,Jafnvel þó þú getir ekki mótað líf þitt
einsog þú kýst, reyndu í það minnsta
eftir fremsta megni
að lítillækka það ekki..."

(Kvafis, þýtt GE)

Inngangur: Nokkrum stundum fyrir þjóðaratkvæðagreiðsluna um Icesave III var ég beðinn um að taka þátt í auglýsingu fyrir JÁ-málstaðinn, samningaleiðina. Ég vissi þá þegar að ég myndi kjósa Já, en hvers vegna? Ég þurfti að spyrja mig enn og aftur: Hvers vegna segi ég já?

Og svarið kom og reyndist mér erfitt: Vegna þess að ég skammast mín fyrir Ísland. Eða öllu heldur, það sem Íslendingar gerðu. Bankamenn, stjórnmálamenn, embættismenn, Seðlabankastjórar, allir sem áttu að vita betur gerðu okkur skömm til. Ég skammast mín og vil að þessari deilu verði lokið með sæmd.

Hér eru nokkrar stiklur sem skýra málið í mínum huga:

1) ICESAVE máið er sjálfskaparvíti Íslendinga. Bretar og Hollendingar eru þolendur í málinu því þeir treystu íslenskum fjárglæframönnum fyrir sparifé sínu og treystu því sem sagt var af stjórnvöldum á Íslandi að allt væri tryggt. Íslendingar eru upphafsmenn og örlagavaldar í þessu ömurlega máli.

2) Taflinu snúið við sönnunin: Við vitum alveg hvernig rökfærslan væri á Íslandi ef útlenskur banki hefði stofnað útibú á Íslandi, hirt tugi milljarða af sparifé almennings, Rauða kross sjóði og hafnarsjóð Vopnafjarðar. Það þarf engan þjóðarsálarkönnuð til að sjá hvers konar hamfarir hefðu farið í gang til að knýja aurana út úr viðkomandi banka - sem að auki hefði stært sig af ,,innistæðutryggingu” í samræmi við Evrópurétt. Þetta er svo rakið og augljóst. Ekkert dæmi afhjúpar tvískinnung málsins betur. Því þrátt fyrir allt getur hver litið í eigin barm - sem þorir.

3) Ekki bara bankamönnum að kenna. Því miður er málið ekki svo einfalt að hægt sé að skella skuldinni á einkarekinn Landsbanka og láta sem engum öðrum komið málið við. Væri svo mætti ræða málið á þeim nótum. En það er ekki hægt, því íslensk stjórnvöld bera þunga bagga vegna Icesave.

Innistæðutrygging er skylda - sett til að vernda venjulegt fólk sem nurlar saman sparnaði í banka. Íslendingar svikust um að hafa þessa tryggingu nægilega þótt annað væri látið í ljós af stjórnvöldum þegar eftir var gengið. Stjórnvöld gættu ekki varúðar til að vernda almannahagsmuni.

,,Kerfishrun” er engin afsökun því sjóðurinn hefði ekki dugað fyrir innistæðutryggingum í Mýrarsýslu, eins og einhver sagði. En stjórnvöld gengu lengra: Þegar í óefni stefndi fengu bankarnir pólitískan og siðferðislegan stuðning frá stjórnvöldum og embættismönnum, Seðlabanka og Fjármálaeftirliti til að herða enn sókn í annarra manna fé. Þar var tekið skref út fyrir hinn lögformlega ramma inn á hið pólitíska og siðferðislega svið.

Að stofna Icesave í Bretlandi tveimur árum fyrir Hrun er eitt, en að fara til Hollands með sömu hugmynd fjórum mánuðum fyrir Hrun var rán. Vitandi það sem menn vissu þá. 



Og svo var gefið í: Fáum vikum fyrir Hrun komu framámenn á Íslandi með hvatningu um að bankarnir sæktu fleiri erlendar innistæður. Þeir fóru í sérstaka leiðangra til að gera Landsbankanum það fært þegar stjórnvöld í Hollandi og Bretlandi vildu stoppa ryksuguna. Ótal sannanir eru um fögur fyrirheit um að Íslendingar væru borgunarmenn fyrir öllu - frá því fyrir Hrun. Þess vegna er pólitísk og siðferðisleg ábyrgð Íslands mikil.

Almenningur getur svarið af sér sviksöm einkafyrirtæki, en ekki - því miður - sviksama ríkisstjórn, stjórnsýslu, Alþingi og Seðlabanka. Íslensk stjórnvöld ákváðu sjálf að fara með Icesave málið úr hinum þrönga ramma viðskiptalaga og tilskipana inn á vettvang stjórnmála, mannorðs, siðferðis, loforða og drengskapar. Og þar er það enn.

4) Mismunun er ósanngjörn. Innistæður í útibúum Landsbankans á Íslandi voru tryggðar upp í topp af stjórnvöldum en ekki í útibúum sama banka í Bretlandi og Hollandi. (Þessu til viðbótar var eigendum bréfa í verðbréfasjóðum á Íslandi bætt tjónið að miklu leyti með 80 milljörðum án lagastoðar eða umræðu á Alþingi).

Þessi mismunun gengur þvert gegn öllu því sem áskilið er í alþjóðlegum samningum og Íslendinga hafa staðfest. Á undirbúningsstigi hét þessi mismunun í íslenskri stjórnsýslu ,,fokk the foreigners” og hún er til skammar.

Eina málsvörn okkar er sú að Hollendingar og Bretar hefðu átt að grípa í taumana fyrr (ekki taka mark á loforðum Íslendinga) og því beri þeir hluta ábyrðar. Það ætla þeir líka að gera.

5) Vondur grunur versnar. Frá fyrstu vikum málsins hef ég haft illar grunsemdir um ósiðlega hegðun íslenskra stjórnvalda og þær versna stöðugt. Í áramótagrein 2008/9 kallaði ég það ,,Stóra planið” sem greinilega var upp hugsað og samþykkt einhvers staðar, einhvern tíman, í íslenska stjórnkerfinu árið fyrir Hrun.

Planið gekk út á það sem Davíð Oddsson lýsti í frægu Kastljóssviðtali. (Fokk the foreigners). Engin - endurtek - engin eðlileg skýring er á ábyrgðarlausu athæfi íslenska ríkisins megin hluta ársins 2008 nema sú að það var beinlínis ætlunin að hirða sem mest fé í útlöndum með það að markmiði að borga aldrei ef illa færi.

Þessi Tæra snilld II var svo mögnuð í huga Davíðs Oddssonar að hann stóðst ekki mátið að hirða gloríuna í Kastljósviðtalinu mikla 7. október 2008. Þá fengu Bretar og Hollendingar grun sinn staðfestan, eins og Darling sagði við Mathiesen: Þið ætlið ekki að standa við það sem þið sögðuð. Það stóð aldrei til.

Stóra planið var örugglega byggt á einhverju lagatæknilegu mati sem fólk í æðstu stöðum trúði að dygði. Einhvern tíman (sumarið 2008?) var þegjandi samkomulag í gildi um að svona skyldi farið að. Hvaða ráðherrar, hvaða embættismenn, hvaða bankastjórar? Það veit ég ekki.

Vegna þessa var gefið í: Bankarnir hvattir til að sækja meira; þess vegna var svo ákaft sótt í að ,,ryðja hindrunum úr vegi” fram á síðasta dag; þess vegna var innistæðulausum loforðum stráð þar sem íslenskir stjórmálamenn og embættismenn fóru í örvæntingu.

Planið var til, hvergi skjalfest, ekki útfært - en útpælt: Við höfum engu að tapa því við ætlum ekki að tapa neinu.

Þessi heimalögfræði var svo margtuggin í framhaldinu um að Íslendingum beri engin skylda til að skilja tilskipun um innistæðutryggingar eins og hún er meint. Skítamix eins og að stofna tóman sjóð átti að nægja.

Sjálfsagt fáum við aldrei að vita hvernig þetta gerðist í raun og veru.

6) Loforð er loforð. Í kjölfar Hrunsins kom svo í ljós að Stóra planið kolféll á fyrsta prófi og ekki fannst það ríki í veröld víðri sem studdi Íslendinga. Íslendingar lofuðu þráfaldlega að semja, og gerðu það eftir örfáa daga við Hollendinga þegar Mathiesen og Guðlaugsson komu heim með Icesave I, versta samninginn.

Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar og Alþingi staðfestu samningsvilja mörgum sinnum fyrir áramót 2008 og oft síðar. Í nýrri stjórn snérist VG strax til samningsvilja ,,að vel athuguðu máli”. Stór hluti Sjálfstæðisflokksins er sama sinnis.

Vegna þessara loforða um að semja fengu Íslendingar aðstoð sem þegar hefur gert kreppuna léttbærari en ella. Nú gefst Íslendingum tækifæri - það besta sem boðist hefur - til að standa við orð sín.

Við erum þegar búin að taka út á loforðin.

7) Hlutföllin eru kolbrengluð: Miðað við fyrstu hrollvekjur um Icesave er von að fólk haldi að nú eigi að senda komandi kynslóðir í þrælkun. Svo er ekki. Vægi deilunar og þyngsli hennar á herðum þjóðarinnar er ekki í neinu samræmi við líklegan kostnað.

Vonir standa til að Icesave kosti ekki meira en ca 30 milljarða, sem er minna en Íbúðalánasjóður tapaði í fyrra. Í grein Gylfa Zoega og Friðriks Más Baldurssonar í Fréttablaðinu 2. apríl kemur fram hvað Hrunið kostaði: ,,Beinn kostnaður vegna bankahrunsins er ... um 31% af landsframleiðslu, (18% vegna endurfjármögnunar fjármálastofnana, 11% vegna endurfjármögnunar Seðlabankans og 2% vegna Icesave samningsins....)

Skilja menn nú hvers vegna ritstjóri Moggans og dansstjórinn frá Hruna má ekki til þess hugsa að Icesave hverfi úr umræðunni? Gjaldþrot Seðlabankans kostar okkur sex sinnum meira en Icesave ef að líkum lætur.

8) Við segjum NEI gegn klúðri ríkisstjórnarinnar. Þetta er skiljanlegt því um margt hefur stjórninni gengið illa í þessu máli. Henni er reyndar vorkunn að taka þetta skaðræði í arf, Icesave er ekki hennar sköpunarverk. En hún hefði getað gert miklu betur allt frá upphafi og skildi greinilega ekki mikilvægi þess að hafa breiða samstöðu um framvindu á öllum stigum.

Í stað þess að verða sameiginlegt pólitískt viðfangsefni þjóðar í vanda urðu vendingarnar óskiljanlega flóknar, laumulegar, kerfislegar - og líka stundum pólitískt-persónulegar eins og því miður oft gerist á Íslandi. Núverandi samningur er árangur af starfi fagmanns á þessu sviði í samstarfi við samninganefnd sem er skipuð trúnaðarmönnum á breiðum pólitískum grundvelli.

Að segja NEI núna til að kjósa gegn ríkisstjórninni er rökleysa. Þetta ER EKKI HENNAR SAMNINGUR. Ríkisstjórnin fellur líklega í næstu kosningum ef henni verður ekki sjálfhætt löngu áður. Icesave er einfaldlega annað mál, spurning um um siðferði, rétt og rangt - hvernig svo sem menn meta það.

9) ,,Við borgum ekki skuldir óreiðumanna” rökleysan. Deyr fé, deyja frændur, deyr sjálfur ið sama: Um þetta er ekkert val. Við erum byrjuð að borga og munum borga. Við borgum gjaldþrot Seðlabankans, við borgum bótasjóð Sjóvár, við borgum sparisjóð Keflavíkur, hina bankana, borgum, borgum út í eitt.

Við borgum fyrir Icesave hvort sem þjóðin segir JÁ eða NEI. Já þýðir að borga með sátt og lágmarksáhættu. Nei þýðir að beygja sig undir beina og óbeina refsingu sem að mörgu leyti er skiljanleg og við myndum sjálf beita í svipaðri stöðu ef við gætum. Og felur í sér mestu hugsanlegu áhættu ef allt fer á versta veg.

En orstír, hvem sér góðan getur, deyr aldrigi: Mestur kostnaðurinn verður af því trausti sem Íslendinga verða rúnir.

Við stimplum okkur út úr samfélagi þjóða sem vandræðagepar sem ekkert er að marka. Er ekki löngu komið nóg af glæfrum? Er ekki nóg komið af sviksemi? Er ekki löngu fullreynd sú leið að taka alltaf hámarksáhættu sé hún í boði?

Allt er þetta mjög dýrt, hvernig sem á er litið og hvort sem Já eða Nei verður ofaná. Við sleppum ekki.

Og þó. Við sleppum reyndar við lang stærsta hlutann af því sem Hrunið kostar. Útlendir lánardrottnar Íslands þurfa að afskifa 7000 milljarða króna vegna þess að þeir treystu Íslendingum. Vægt metið er það 10 sinnum meira en Íslendingar sjálfir borga.

,,Við borgum ekki fólkið” getur sannarlega hrósað sigri nú þegar.

Nei, ég skammast mín ekki fyrir Ísland né fyrir að vera Íslendingur. En ég skammast mín fyrir það sem fólkið mitt gerði. Nú vil ég taka fyrsta skrefið í þá átt að sættast við fólkið mitt, setja niður deilur heima og erlendis.

Ég vil byrja að byggja upp og skapa Nýja Ísland. Ég ætla að segja JÁ. Samningurinn endurheimtir brot af því þjóðarstolti sem ég hef saknað um hríð.